Πριν δύο αιώνες, η επικαιρότητα είχε μια χρονική διάρκεια μερικών μηνών, ίσως και περισσότερο. Σήμερα διαρκεί μερικά λεπτά μόνο, διότι η έγκυρη ενημέρωση, σχεδόν πάντα θυσιάζεται στον βωμό της έγκαιρης. Δεκάδες ειδήσεις δημοσιεύονται καθημερινά στα πρωτοσέλιδα των ΜΜΕ, για να διαψευστούν λίγη ώρα μετά, χωρίς αυτό ποτέ να κατακρίνεται απο τον κόσμο.
Έφτασε να θεωρείται απλά μια παράπλευρη απώλεια ή ένα φυσικό επακόλουθο, στον αγώνα για άμεση ενημέρωση του κοινού.Είναι κατα-βάθος ένας αγώνας επιβίωσης των μέσων ενημέρωσης και των λειτουργών τους, που γνωρίζουν πολύ καλά, πως η εποχή όπου το μεγάλο ψάρι έτρωγε το μικρό, έχει περάσει. Τώρα βρισκόμαστε στην εποχή όπου το γρήγορο ψάρι τρώει το αργό. ‘Ετσι, θεωρούμε αξιόπιστη μια πηγή που μας μεταφέρει άμεσα και γρήγορα, ειδήσεις, άσχετα αν αρκετές απο αυτές αποδειχτούν αργότερα ψεύτικες ή ανακριβείς. Με τον ίδιο τρόπο που εμπιστευόμαστε περισσότερο την αυτοκινητοβιομηχανία που αλλάζει κάθε χρόνο μοντέλο ή την εταιρία που “αναναιώνει” τη συσκευασία του προιόντος της, τουλάχιστον κάθε έξη μήνες.
Η επικαιρότητά μας δεν στενέυει μόνο χρονικά. Την ίδια στιγμή γίνεται ρηχή και επιπόλαιη. Η ίδιες εφημερίδες που κάποτε φιλοξενούσαν κείμενα του Παπαδιαμάντη και ποιήματα του Σεφέρη, σήμερα μας ενημερώνουν οτι η Ελένη Μενεγάκη έκανε τον πρώτο της μπάνιο στη θάλασσα, ή αποκαλύπτουν το χρώμα του στρίγκ που φορούσε (;) μια απο τις κοπέλες στα όργια στη βίλα του Μπερλουσκόνι.
Κάποτε λοιπόν ο Ουμπέρτο Έκο δήλωσε “Τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις.”
Ο λόγος είναι απλός. Επειδή δεν υπάρχουν αναγνώστες ή αλλιώς “πελάτες” για να λέμε τα πράγματα με τ’όνομα τους. Τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις όπως τον χειμώνα δεν υπάρχουν αντηλιακές κρέμες. Η παραγωγή και η προσφορά μειώνονται επειδή μειώνεται η ζήτηση. Στον κόσμο της αγοράς και του χρήματος ακούγεται λογικό. Στον κόσμο της δημοσιογραφίας που παλεύει τάχα για την ενημέρωση του κόσμου, απλά φανερώνει τις βρώμικες προθέσεις της τέταρτης εξουσίας.
Η επικαιρότητα μας όμως δεν προσαρμόζεται μόνο στα μέτρα των παραδοσιακών ΜΜΕ. Είναι άμεσα συνυφασμένη και με τις ταχύτητες του διαδυκτίου. Με τις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης και τα μπλόκ. Με τις φορητές συσκευές που όλοι κρατούν στο χέρι. Με τη δυνατότητα να αποθανατίζουν ένα γεγονός και να το εκτοξεύουν με ταχύτητα φωτός στο ρίζωμα του αχανους διαδυκτίου. Πριν δέκα χρόνια, κάτω απο τα παράθυρα με τις ειδήσεις που κάποιος μπορούσε να διαβάσει σε διάφορες ιστοσελίδες, αναγραφόταν η ημερομηνία που αναρτήθηκε η είδηση. Σήμερα, όλες οι πηγές ενημέρωσεις, εφημερίδες, ειδησιογραφικά πρακτορεία κλπ, κάτω απο κάθε είδηση γράφουν “ τόσα λεπτά πρίν”
Ο δημοσιογράφος γίνεται σιγά-σιγά, στη συνείδηση του μέσου πολίτη, ένας μικρός, σοφός θεός. Διότι βρίσκεται πάντα παντού και τα ξέρει όλα. Τα μαθαίνει όλα, τα βλέπει όλα, κρίνει και τιμωρεί. Και η δημοσιογραφική αλήθεια γίνεται ξαφνικά πολύ πιο σημαντική απο την πραγματική αλήθεια. Έτσι ο τύπος ελέγχει τελικά τον κόσμο, κρατόντας ουσιαστικά όμηρους τις υπόλοιπες εξουσίες και έχοντας την αποκλυστική ευθύνη της διαμόρφωσης της κοινής γνώμης.
“Αν κάποια μεγάλη καταστροφή δεν αναγγέλλεται κάθε πρωί, αισθανόμαστε ένα κενό” είχε πεί ο Πωλ Βαλερύ. Έτσι η επικαιρότητα μας πρέπει να έχει πάντα μεγάλες δόσεις τραγικότητας. Εξαθλίωση, φόβος, απειλές και θάνατοι. Πόλεμοι και καταστροφές. Ϊσως γιατί ο πόνος, αποτελούσε πάντα για τον άνθρωπο, καλό αγωγό συναισθημάτων. Με ενοχλεί που η καθημερινότητα μας, και τελικά και ο χαρακτήρας μας, παίρνουν σιγά-σιγά τη δομή ενός βραδυνού δελτίου ειδήσεων. Το μεγαλύτερο ποσοστό των ενδιαφερόντων μας πάει στα τοπικά κουτσομπολιά. Φτηνή ατακαδόρικη φρασεολογία, κούφια σε περιεχόμενο, αλλα κορεσμένη σε θόρυβο και επίδειξη. Ατέλειωτες αφηγήσεις ανθρώπινου πόνου χωρίς ίχνος σεβασμού για την προσωπική ζωή των συνανθρώπων μας. Λες και η εργολαβική ενασχόληση με τον προσωπικό πόνο του άλλου, ξορκίζει το κακό απο πάνω μας. Δεν εξηγείται αλλιώς αυτή η ηδονή. Κι όταν τελειώσουν αυτά, περνούμε βιαστικά στον υπόλοιπο κόσμο. Όχι πως μας ενδιαφέρει πραγματικά. Απλά για να φανούμε έστω κι έτσι λίγο Ευρωπαίοι. Τέλος, και αν έμεινε χρόνος, μπορούμε να ρίξουμε και λίγο πολιτισμό. Όχι πολύ. Όσο για να γλυκάνει το μάτι μας. Σαν γλυκό καριδάκι μετά τη σούβλα. Αν σ’αυτό υπάρχει και λίγο γυμνό απο καμμιά επίδειξη μόδας, τόσο το καλύτερο.
Αυτή είναι η επικαιρότητα μας.
Αυτή είναι η καθημερινότητα μας.
Αυτή είναι η ζωή μας.
Δεν είμαστε μόνο ότι τρώμε. Είμαστε δυστυχώς και ότι βλέπουμε. Ή καλύτερα, ότι παθητικά δεχόμαστε και ανεχόμαστε να μας δείχνουν. Τα ΜΜΕ δεν είναι εξουσία. Είναι ο καλύτερος καθρέφτης μας. Κι αυτό το ψεύτικο πυροτέχνημα που παρακολουθούμε κάθε βράδυ να αναβοσμήνει μπροστά στα μάτια μας, είναι η δική μας ζωή. Η δική μας πραγματικότητα. Που την παίρνουν, την φτιάχνουν και μας την πουλούν ξάνα σαν επικαιρότητα.
Μέσα απο τους αιώνες, η ανθρωπότητα πολλές φορές αποπροσανατολίστηκε, πολεμήθηκε, αφυπνύστηκε, ανάλογα με τα γεγονότα και τις συγκυρίες. Είναι ίσως η πρώτη φορά που ολόκληρη η ανθρωπότητα αποκοιμήθηκε. Το μυαλό τεμπέλιασε. Η ευκολία του έτοιμου νίκησε κι εδώ.
Στο φαστφουντάδικο των μίντια, οι ειδήσεις έρχονται και σας βρίσκουν. Εσείς το μόνο που έχεται να κάνετε είναι να πατήσετε το κουμπάκι. Κι εμείς θα σας ενημερώσουμε. Άμεσα, έγκαιρα και έγκυρα. Ξαπλώστε στον καναπέ σας κι αφήστε τη διαμόρφωση της γνώμης σας σε μάς. Τους ειδικούς. Αφήστε μας να σας πληροφορήσουμε, έυκολα, γρήγορα και φτηνά.
Μια γνώμη σαν τελεμάρκετινγκ.
Μια ζωή σαν σύντομο διαφημηστικό σποτάκι.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Avant-garde, στο τεύχος Ιουλίου