Κλείνουν σήμερα 33 χρόνια από το θάνατο του Αλέκου Παναγούλη σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Η ιστορία της πολυτάραχης ζωής του ανθρώπου που προσπάθησε να δολοφονήσει το δικτάτορα Παπαδόπουλο τον Αύγουστο του 1968 έχει πολλές πτυχές. Είναι γεμάτη από περιστατικά και γεγονότα που αποδυκνείουν πως ο άνθρωπος αυτός ήταν ένας ήρωας, ένας αγνός επαναστάτης, ένας ανίκητος αγωνιστής. Ένα σημαντικό κεφάλαιο στην Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, που ίσως κάποιους δε βόλευε να συνεχίσει την πορέια του. Πιο καλά όμως από την εξιστόρηση των γεγονότων ίσως να μιλούν σε μας σήμερα τα λόγια του ίδιου του Παναγούλη, κείμενα και ποιήματα, αρκετά από τα οποία γράφτηκαν στην απομόνωση ανάμεσα σε τρομερά βασανιστήρια. Με πένα ένα σπίρτο και μελάνι το ίδιο του το αίμα. Είμαστε άραγε αντάξιοι της προσφοράς του σε μάς;
“Μην αφήνετε τον εαυτό σας να παρασύρεται από τα δόγματα, τις στολές, τις δοξασίες, μην αφήνετε τον εαυτό σας να εξαπατάται από αυτόν που σας κυβερνά, από αυτόν που σας υπόσχεται, από αυτόν που σας φοβίζει, από αυτόν που θέλει να αντικαταστήσει έναν αφέντη μ’ έναν καινούργιο αφέντη, μην είστε κοπάδι, για το Θεό, μην καλύπτεστε πίσω από τα φταιξίματα των άλλων, να αγωνίζεστε, να σκέφτεστε με το μυαλό σας, να θυμάστε ότι ο καθένας είναι κάποιος, ένα πολύτιμο, υπεύθυνο άτομο, δημιουργός του εαυτού του, να το υπερασπίζεστε το εγώ σας, πυρήνα κάθε ελευθερίας, η ελευθερία είναι καθήκον, περισσότερο από δικαίωμα είναι καθήκον.
Ξέρεις κανέναν τρόπο να κάνει κανείς πολιτική χωρίς να μπει στην πολιτική των πολιτικών; Εγώ θέλω να κάνω πολιτική. Η πολιτική για εμένα είναι ένα καθήκον, είναι ένα μέσο για αγώνα. Σε τί ωφελεί να αγωνίζεσαι για την ελευθερία αν όταν υπάρχει λίγη ελευθερία δεν τη χρησιμοποιήσεις για να κάνεις πολιτική; Επιχείρησα να σκοτώσω έναν άνθρωπο για να μπορούμε να κάνουμε πολιτική, έσπειρα πόνο για να μπορούμε να κάνουμε πολιτική, πήγα στη φυλακή και στην εξορία για να μπορούμε να κάνουμε πολιτική: θα έπρεπε ίσως τώρα να αποτραβηχτώ στην ιδιωτική μου ζωή; .
Η επανάσταση δεν υπαγορεύεται. Υπάρχει μία και μόνο δυνατή επανάσταση κι είναι εκείνη που κάνουμε μόνοι μας, εκείνη που ωριμάζει στο κάθε άτομο, που αναπτύσσεται μέσα του αργά, με υπομονή, με ανυποταξία! Η επανάσταση είναι υπομονή, είναι ανυποταξία, δεν είναι βιασύνη, δεν είναι χάος, δεν είναι αυτό που σας διηγούνται οι δημαγωγοί με τη μαγική ράβδο. Μη δίνετε προσοχή σε όποιον σας υπόσχεται θαύματα, μη δίνετε προσοχή σε όποιον αναλαμβάνει να αλλάζει τα πράγματα ώσπου να πεις τρία σαν μάγος. Οι μάγοι δεν υπάρχουν. Τα θαύματα δεν υπάρχουν. Οι αρχηγοί σας κοροϊδεύουν, ηλίθιοι, που είστε συνηθισμένοι να σας σέρνουν όλοι από τη μύτη, να υποκύπτετε. Αυτή η επίφαση της δημοκρατίας μπορεί να σβήσει με ένα φύσημα αν ακολουθήσετε τις φλυαρίες των ψευτοεπαναστατών! Ας την κρατήσουμε σφιχτά τη λίγη αυτή ελευθερία που μας χαρίστηκε με το αίμα της Κύπρου.”
Στην απολογία του:
Σύμφωνα με την εφημερίδα Έθνος, της 6ης Μαΐου 2006, στην απολογία του, ο Παναγούλης στο στρατοδικείο τον Nοέµβριο του 1968, είπε μεταξύ άλλων: «H ανάκρισις ήρχισε κλιµακουµένη από της περιοχής των γρονθοκοπηµάτων, των εγκαυµάτων, της φάλαγγος και των ραβδισµών µέχρις και της περιοχής των σεξουαλικών βασανιστηρίων… ∆εν αποδέχοµαι την βίαν ως µέσον, ούτε την πολιτική δολοφονία, αλλά εις την προκειµένην περίπτωσιν διά να αλλάξη η κατάστασις η οποία µας επεβλήθη διά της βίας, µόνον διά της βίας ηµπορεί να αλλάξη… ∆εν έχει σηµασίαν ότι ηµείς απετύχαµεν. Aλλοι έρχονται µετά από µας… ∆εν υποχωρώ διότι γνωρίζω ότι το ωραιότερον κύκνειον άσµα οιουδήποτε πραγµατικού αγωνιστού είναι ο επιθανάτιος ρόγχος προ του εκτελεστικού αποσπάσµατος, παρά ενώπιον µια τυραννίας, και αυτήν την θέσιν αποδέχοµαι».
“…Δεν επιδίωξα να σκοτώσω έναν άνθρωπο. Δεν είμαι ικανός να σκοτώσω έναν άνθρωπο. Επιδίωξα να σκοτώσω έναν τύραννο…”
ΘΕΛΩ
Θέλω να προσευχηθώ
με την ίδια δύναμη που θέλω να βλαστημήσω
Θέλω να τιμωρήσω
με την ίδια δύναμη που θέλω να συγχωρήσω
Θέλω να προσφέρω
με την ίδια δύναμη πού ’θελα στο ξεκινήμα
Θέλω να νικήσω
αφού δεν μπορώ να νικηθώ
Υπόσχεση
Τα δάκρυα που στα μάτια μας
θα δείτε ν’ αναβρύζουν
ποτέ μην τα πιστέψετε
απελπισιάς σημάδια.
Υπόσχεση είναι μοναχά
γι’ Αγώνα υπόσχεση
(Στρατιωτικές Φυλακές Μπογιατίου, Φεβρουάριος 1972)
Vi scrivo da un carcere in Grecia, 1974
Διεύθυνσή μου
Ένα σπιρτόξυλο για πέννα
αίμα στο πάτωμα χυμένο για μελάνι
το ξεχασμένο περιτύλιγμα της γάζας για χαρτί
Μα τι να γράψω;
Τη Διεύθυνσή μου μονάχα ίσως προφτάσω
Παράξενο και πήζει το μελάνι
Μέσ’ από φυλακή σας γράφω
στην Ελλάδα
(Στρατιωτικές Φυλακές Μπογιατίου, 5 Ιουνίου 1971 – Μετά ξυλοδαρμό) Vi scrivo da un carcere in Grecia, 1974.
Οι πρώτοι νεκροί ( Πάλης ξεκίνημα )
Στίχοι: Αλέκος Παναγούλης
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Μαρία Φαραντούρη
Πάλης ξεκίνημα
νέοι αγώνες
οδηγοί της ελπίδας
οι πρώτοι νεκροί.
Όχι άλλα δάκρυα
κλείσαν οι τάφοι
λευτεριάς λίπασμα
οι πρώτοι νεκροί.
Λουλούδι φωτιάς
βγαίνει στους τάφους
μήνυμα στέλνουν
οι πρώτοι νεκροί.
Απάντηση θα πάρουν
ενότητα κι αγώνα
για νά ‘βρουν ανάπαυση
οι πρώτοι νεκροί.
Στην Ελλάδα σήμερα
Στίχοι: Αλέκος Παναγούλης
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Μαρία Φαραντούρη
Σβησμένη φλόγα, που πάντα καίει
Σκέπασμα τάφου χωρίς νεκρούς.
Μάτια κλαμένα που σε κοιτάνε
σκέψεις κρυμμένες σε προσκαλούν.
Πίστη κι ελπίδα χαροπαλεύουν
πνεύμα κι αλήθεια στις φυλακές.
Άγιες προσπάθειες ναυαγισμένες
φωνές ανθρώπων σε προσκαλούν.
Σπόρος οργής πέφτει στο χώμα
μήνυμα πάλης τρέφει φτερά
σπίθα φεγγίζει μεσ’ στο σκοτάδι
νέοι αγώνες σε προσκαλούν.
Ἀγωνίες
Ἂν χτυπήσουν τὴν πόρτα, μὴν ἀνοίξεις.
Ὅσο καὶ νὰ χτυποῦν.
Πρέπει νὰ πιστέψουν πὼς τὸ σπίτι
εἶναι ἀδειανό.
Δὲν θὰ τὴ σπάσουν. Μὴ φοβᾶσαι.
Ἂν τὴ σπάσουν,
θὰ ξέρουμε πὼς μᾶς πρόδωσαν.
Οὔτε κ᾿ ἐγὼ τὸ πιστεύω.
Ναί, θὰ πυροβολήσω ἂν μποῦνε.
Ἐσὺ δοκίμασε νὰ φύγεις.
θὰ μπορέσεις.
Γιὰ μᾶς θἆναι. Τόση ὥρα
τριγυρίζουν τὸ σπίτι.
Κύταξε ἀπ᾿ τ᾿ ἄλλο παραθύρι.
Μὰ πρόσεχε.
Ναί, βλέπω. Χτυπᾶνε ἀπέναντι.
Μίλα σιγότερα.
Ἀκοῦς; Φασαρία; Τί νὰ γίνεται;
Κάποιον πιάσανε. Εἶναι γέρος.
Τὸν χτυπᾶνε τὰ σκυλιά.
Ἄτιμοι.
Πόσους θὰ πιάσετε; θὰ μείνουν
ὅσοι χρειάζονται καὶ περσότεροι.
θὰ μείνουν καὶ δὲν θὰ σταυρώσουν
τὰ χέρια.
Αὔριο Φῶς
Γέλια ζωῆς
Χαρὲς μακρυνές
Σκέψεις ἀγάπης
Στιγμὲς φωτεινές
Ἐλπίδες θρεμμένες
Πίστης δουλειά
Μνήμες κρυμμένες
Πόνου Φωτιά
Λεύτερη σκέψη
Δοῦλο κορμί
Θλιμμένη ὄψη
Χαρούμενη ὁρμὴ
Τέτοιο σημάδι
Ἀγώνα ἀδελφός
Τώρα σκοτάδι
Αὔριο φῶς