Η αγαπημένη φράση του Νέλσον Μαντέλα ήταν το «hamba kahle», η οποία σημαίνει «να προχωρείς αργά». Ο μαύρος ηγέτης, τον οποίο οι βιογράφοι στο μέλλον θα τον χαρακτηρίσουν «αιώνιο αντάρτη», ακολούθησε βήμα βήμα το πεπρωμένο του.
«Κανείς δεν γεννιέται μισώντας ένα άλλο άτομο λόγω του χρώματος του δέρματός του, ή λόγω του background του ή της θρησκείας του. Οι άνθρωποι πρέπει να μάθουν να μισούν, και εφόσον μάθουν να μισούν, μπορούν να μάθουν να αγαπάνε, επειδή η αγάπη έρχεται πολύ πιο φυσικά στην ανθρώπινη καρδιά από το αντίθετό της»
Σύντομο βιογραφικό
Ο Μαντέλα γεννήθηκε στο Τρασκέι, στη Νότιο Αφρική και είναι γιος ενός φυλάρχου. Αποφοίτησε από το πανεπιστήμιο, τη Νομική Σχολή. Το 1944, έγινε μέλος του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου (ANC) και εργάστηκε ενεργά για την εξάλειψη των πολιτικών του απαρτχάιντ του κυβερνώντος Εθνικού Κόμματος.
Ο Μαντέλα καταδικάστηκε σε ισόβια αλλά αυτό δεν τον εμπόδισε να γίνει σύμβολο της αντίστασης στο διογκούμενο κίνημα κατά του απαρτχάιντ, αρνούμενος κατ’ επανάληψη να συμβιβάσει τις πολιτικές του θέσεις για να επιτύχει την απελευθέρωσή του. Τελικά, αποφυλακίστηκε το Φεβρουάριο του 1990 και ενέτεινε τη μάχη του εναντίον της καταπίεσης για να επιτύχει τους στόχους που αυτός και άλλοι είχαν θέσει σχεδόν σαράντα χρόνια πριν.
«Αφιέρωσα τη ζωή μου στον αγώνα του λαού της Αφρικής. Εχω πολεμήσει εναντίον της λευκής κυριαρχίας και έχω πολεμήσει εναντίον της μαύρης κυριαρχίας. Αγαπώ την ιδέα μιας ελεύθερης και δημοκρατικής κοινωνίας στην οποία όλοι θα ζουν αρμονικά μαζί και θα έχουν ίσες ευκαιρίες. Είναι ένα ιδανικό που ελπίζω να ζήσω και να επιτύχω. Αλλά, αν χρειαστεί, τότε είναι και ένα ιδανικό για το οποίο είμαι έτοιμος να πεθάνω».
“Στην χώρα μου,πρώτα πάμε φυλακή και μετά γινόμαστε Πρόεδροι”
Το Μάιο του 1994, ο Μαντέλα ορκίστηκε ως ο πρώτος μαύρος πρόεδρος της Νοτίου Αφρικής. Το 1993 μοιράστηκε το Βραβείο Νομπέλ για την ειρήνη με τον Φ. Ντε Κλερκ για τον αγώνα του ενάντια στο απαρτχάιντ και παρέμεινε στον προεδρικό θώκο ως τον Ιούνιο του 1999, οπότε αποχώρησε δίνοντας τη σκυτάλη στον σημερινό πρόεδρο, τον Τάμπο Μπέκι. Προέδρευσε κατά την περίοδο που η χώρα άφησε πίσω της την διακυβέρνηση από μια μειονότητα και το απαρτχάιντ κερδίζοντας το διεθνή σεβασμό για την προάσπιση της εθνικής και διεθνούς συμφιλίωσης.
«Το πρώτο πράγμα είναι να είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου. Δεν μπορείς να έχεις ποτέ επιρροή στην κοινωνία, εάν δεν έχεις αλλάξει τον εαυτό σου… Οι μεγαλύτεροι ειρηνοποιοί είναι όλοι άνθρωποι με ακεραιότητα, ειλικρίνεια αλλά και ταπεινότητα»
Στη φυλακή
Ο Νέλσον Μαντέλα συνελήφθη για πρώτη φορά το 1962, κατηγορούμενος για υποκίνηση εργατών σε απεργιακές κινητοποιήσεις και απόπειρα εξόδου από τη χώρα χωρίς νόμιμα έγγραφα. Η δίκη του ξεκίνησε τον Οκτώβριο του ίδιου έτους και μετατράπηκε σε πολιτική διαμαρτυρία κατά του καθεστώτος. Ο ίδιος ο Μαντέλα δεν θέλησε να καλέσει κανέναν μάρτυρα υπεράσπισης. Καταδικάστηκε τελικά σε πέντε χρόνια κάθειρξη.
Λίγους μήνες αργότερα και ενώ ο Μαντέλα ήταν ήδη στη φυλακή, η Αστυνομία σε έφοδο που πραγματοποίησε σε οίκημα, βρήκε στοιχεία και έγγραφα τα οποία, σύμφωνα με την ίδια, αποδείκνυαν την εμπλοκή του Μαντέλα σε συνωμοσία για την ανατροπή της κυβέρνησης.
Ο ιστορικός ηγέτης της Νοτίου Αφρικής βρέθηκε ξανά στο εδώλιο αντιμετωπίζοντας βαρύτερες κατηγορίες. Η δίκη απέκτησε τεράστια προβολή στα διεθνή ΜΜΕ, με κινητοποιήσεις σε πολλές χώρες υπέρ της αθώωσής του. Ο δικαστής όμως είχε άλλη γνώμη: ο Μαντέλα καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά, γλιτώνοντας -τουλάχιστον- τη θανατική ποινή.
Το 1962, μεταφέρθηκε στις φυλακές του Νησιού Ρόμπεν, όπου πέρασε τα επόμενα 18 χρόνια της ζωής του. Κάθε κελί είχε μια λευκή κάρτα κρεμασμένη απέξω με το όνομα και τον αριθμό που είχε κάθε κατάδικος στη φυλακή. Η κάρτα του μαύρου ηγέτη έγραφε, «Ν. Μαντέλα 466/64», που σήμαινε ότι ήταν ο 466ος κρατούμενος που είχε φθάσει στο νησί το 1964. Δεν έχασε όμως ποτέ την ψυχραιμία του και όταν του έδωσαν τη στολή του φυλακισμένου είπε στον φρουρό: «Δεν έχω φορέσει πιο κομψό ριγέ κουστούμι»
Το κελί του ήταν μόλις 4 τετραγωνικά μέτρα, ενώ περνούσε τη μέρα του σπάζοντας πέτρες. Οι δεσμοφύλακες τού είχαν απαγορεύσει να φορά γυαλιά ηλίου, γεγονός που επιβάρυνε ακόμα περισσότερο το πρόβλημα όρασης που αντιμετώπιζε.
Τα βράδια διάβαζε νομικά για να αποκτήσει το δίπλωμα εξ αποστάσεως, ενώ οι εφημερίδες απαγορεύονταν πλήρως. Ένα γράμμα και μία επίσκεψη ανά έξι μήνες ήταν η επαφή του με τον έξω κόσμο.
Στον μικρόκοσμο όμως της φυλακής, έντονες ήταν οι πολιτικές συζητήσεις και διαφωνίες με τους συγκρατούμενούς του, ενώ ο Μαντέλα προσπάθησε να μάθει να μιλά Afrikaans, ώστε να βελτιώσει τις σχέσεις του με τους φύλακες.
Τον Απρίλιο του 1982 ο Μαντέλα μαζί με αρκετά στελέχη του Εθνικού Αφρικανικού Κογκρέσου μεταφέρθηκαν σε άλλη φυλακή, στο Κέιπ Τάουν, κυρίως για να αποκοπούν από νεότερους κρατούμενους, που αναζητούσαν έμπνευση και καθοδήγηση στα πρόσωπα τέτοιων ηγετών.
Οι συνθήκες στη νέα φυλακή ήταν σαφώς καλύτερες για τον Μαντέλα, με περισσότερη (έστω και λογοκριμένη) επικοινωνία με τον έξω κόσμο.
Η Νότιος Αφρική εκείνη την περίοδο «έβραζε» και δεν ήταν λίγοι εκείνοι που εξέφραζαν φόβους ακόμα και για Εμφύλιο. Η διεθνής κοινότητα πίεζε τον τότε πρόεδρο Πίτερ Μπότα να απελευθερώσει τον Μαντέλα, προκειμένου να εκτονωθεί η κατάσταση.
Ο πρόεδρος δέχθηκε να τον αφήσει ελεύθερο με τον όρο να αποκηρύξει τη βία, ως πολιτικό μέσο. Ο Μαντέλα μέσω της κόρης του απάντησε: «Τι είδους ελευθερία είναι αυτή που μου προσφέρετε όταν το ANC παραμένει εκτός νόμου; Μόνο οι ελεύθεροι μπορούν να διαπραγματευθούν. Ένας κρατούμενος δεν μπορεί να κάνει συμβόλαια.»
Τα 70ά γενέθλια του, τον Ιούλιο του 1988, μετατράπηκαν σε μια παγκόσμια ειρηνική διαδήλωση για την απελευθέρωσή του. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα η συναυλία που έγινε στο Γουέμπλεϊ του Λονδίνου.
Στα τέλη εκείνης της χρονιάς, ο Μαντέλα μεταφέρθηκε σε άλλη φυλακή, σε σαφώς καλύτερες και λόγω της ηλικίας του συνθήκες. Διατηρούσε πλέον επαφές με πολλά στελέχη του ANC, ενώ κατάφερε να τελειώσει και το διάβασμα για το πτυχίο της Νομικής.
Το 1989 ο Πίτερ Μπότα αντικαταστάθηκε στην προεδρία της χώρας από τον Φρέντερικ Ντε Κλερκ. Ο νέος πρόεδρος αποφάσισε να απελευθερώσει όλα τα έγκλειστα στελέχη του ANC με εξαίρεση τον Μαντέλα.
Μετά την Πτώση του Τείχους του Βερολίνου, το Νοέμβριο του 1989, ο Ντε Κλερκ συγκάλεσε έκτακτο Υπουργικό Συμβούλιο, εισηγούμενος τη νομιμοποίηση του ANC και την απελευθέρωση του Μαντέλα.
Παρά τις αντιδράσεις των μελών της κυβέρνησης, ο Ντε Κλερκ συναντήθηκε με τον ιστορικό ηγέτη και τελικά έδωσε το «πράσινο φως» για την αποφυλάκισή του. Στις 2 Φεβρουαρίου 1990, όλα τα πολιτικά κόμματα νομιμοποιήθηκαν.
Ο Μαντέλα πέρασε το κατώφλι της φυλακής στις 11 Φεβρουαρίου 1990, κρατώντας το χέρι της γυναίκας του Γουίνι.
«Ενώ έβγαινα από την πόρτα πηγαίνοντας προς την πύλη που θα οδηγούσε προς την ελευθερία μου, ήξερα πως εάν δεν άφηνα την πίκρα και το μίσος μου πίσω, θα ήμουν ακόμα στη φυλακή. Λέγεται πως κανένας δεν γνωρίζει πραγματικά ένα έθνος μέχρι να βρεθεί μέσα στις φυλακές του. Ένα έθνος δεν θα πρέπει να κρίνεται από το πως αντιμετωπίζει τους ανώτερους πολίτες του, αλλά τους κατώτερους»
Πρώτος γάμος και διαζύγιο
Η πρώτη σύζυγος του Μαντέλα ήταν η νοσοκόµα Εβελιν Μέιζ. Συναντήθηκαν το 1944 όταν εργαζόταν ως βοηθός σε δικηγορικό γραφείο του Γιοχάνεσµπουργκ και προετοιµαζόταν να γίνει δικαστής.
«Τον αγάπησα από την πρώτη στιγµή που τον είδα», είχε δηλώσει η Μέιζ στη συγγραφέα Φατίµα Μέερ. «Συνδεθήκαµε αµέσως και µέσα σε λίγους µήνες µου έκανε πρόταση γάµου». Παντρεύτηκαν την ίδια χρονιά – εκείνος ήταν 26 και εκείνη 23. Το πρώτο τους παιδί, ο Τεµπεκίλε, γεννήθηκε το 1946 και έναν χρόνο αργότερα µετακόµισαν στην περιοχή που σήµερα λέγεται Σοβέτο. «Ηταν φτωχικά», γράφει ο Μαντέλα, «αλλά ήταν το πρώτο σπίτι µου και ήµουν περήφανος. Ενας άνδρας δεν είναι άνδρας µέχρι να αποκτήσει δικό του σπίτι». Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1958, το ζευγάρι χώρισε και στα χαρτιά του διαζυγίου η Εβελιν υποστήριξε πως ο Μαντέλα την είχε γρονθοκοπήσει και την είχε απειλήσει ότι θα τη σκοτώσει µε τσεκούρι. Εκείνος αρνήθηκε όλες τις κατηγορίες.
Οι άλλες γυναίκες και τα νόθα παιδιά
Το 1953 ο Μαντέλα και ένας άλλος νεαρός δικηγόρος ο Ολιβερ Τάµπο έστησαν το πρώτο δικηγορικό γραφείο μαύρων στη Νότια Αφρική. Εκεί εργάστηκε ως στενογράφος η Ρου Μοµπάτι, η οποία έπαιξε ρόλο στο διαζύγιο του Μαντέλα και πολλοί υποστηρίζουν ότι απέκτησε ένα νόθο παιδί µαζί του. Ηταν παντρεµένη εκείνη την περίοδο, αλλά ο σύζυγός της πηγαινοερχόταν στο Ντέρµπαν. Επισήµως αρνείται τα πάντα, εκτός από το ότι «ο Νέλσον Μαντέλα φλέρταρε πάντα µε πολλές γυναίκες». Εχει αρνηθεί να σχολιάσει τις φήµες, όµως άνθρωποι από το περιβάλλον της θυµούνται πως όταν ζούσε εξόριστη στη Ζάµπια, συχνά αναφερόταν περήφανα στον γιο που είχαν αποκτήσει. Η Ρου έκανε πολλές προσωπικές θυσίες για το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο, ήταν µια από τις πρώτες γυναίκες που έλαβαν στρατιωτική εκπαίδευση για το ένοπλο τµήµα του κινήµατος και βγήκε στην παρανοµία µη µπορώντας να δει επί 8 χρόνια τους δυο γιους της, οι οποίοι πέθαναν µε τραγικό τρόπο. Το 1997, όταν εκείνη ήταν πρέσβειρα της Νότιας Αφρικής στην Ελβετία, ο νεώτερος γιος της Τεµπόγκο πέθανε από όγκο στον εγκέφαλο, ενώ τέσσερις µήνες αργότερα ο µεγαλύτερος Μοµπάτι Νίο Ματσοάνε πνίγηκε µε τη γλώσσα του. Για τον θάνατο του Μοµπάτι, ο οποίος έµοιαζε εντυπωσιακά µε τον Μαντέλα, το Αφρικανικό Κογκρέσο έβγαλε ανακοίνωση – κάτι που δεν έκανε για τον αδελφό του. Αυτός πιστεύεται ότι ήταν ο γιος του Μαντέλα.
Στην οικογένεια του Μαντέλα πιστεύουν ότι υπάρχουν και άλλα νόθα παιδιά. Υπάρχουν φήµες για µια γυναίκα που εµφανίσθηκε στην κηδεία ενός άλλου παιδιού του, ισχυριζόµενη ότι είναι ετεροθαλής αδελφή από άλλη γυναίκα. Η Ουίνι Μαντέλα µε την οποία παντρεύτηκε το 1958 και χώρισε το 1996 έχει αναφερθεί πολλές φορές στις ερωτικές του περιπέτειες «προ φυλακής».
Η Μαίρη Μαλόπο, µια όµορφη ακτιβίστρια που κάποτε σηκώθηκε σε µια συνεδρίαση της τοπικής επιτροπής του Κογκρέσου και είπε «ο πρόεδρος έχει έρθει στο σπίτι µου και έχει αφήσει εκεί το καπέλο του» (εννοώντας ότι πέρασε τη νύχτα), η Λίλιαν Νγκόγι, στέλεχος του κινήµατος, η τραγουδίστρια Ντόλι Ράθεµπε, η Αµίνα Κατσάλια, από τις πιο παλιές του φίλες, είναι µόνο µερικές από τις γυναίκες µε τις οποίες πιστεύεται ότι είχε σχέση ο Νέλσον Μαντέλα.
Διεθνής Ημέρα Νέλσον Μαντέλα
Η Διεθνής Ημέρα Νέλσον Μαντέλα καθιερώθηκε το 2009 από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ για να τιμηθεί η «προώθηση και η ποιότητα της ειρήνης» που ασπάστηκε στη ζωή του και για τις οποίες αγωνίστηκε ο πρώην πρόεδρος της Νότιας Αφρικής. Εορτάζεται κάθε χρόνο στις 18 Ιουλίου, ημέρα γενεθλίων του.
«Ένα πολυχρωμικό έθνος αρχίζει εδώ και τώρα. Η συμφιλίωση αρχίζει εδώ και τώρα. Ναι, η συμφιλίωση αρχίζει…Η συγχώρεση αρχίζει εδώ επίσης. Η συγχώρεση ελευθερώνει την ψυχή»